Sa gitna ng maiinit na isyu sa liderato ng Camara, isang talumpati ang umalingawngaw na tila yumanig sa mismong pader ng kongreso. Si Bogidi, dating tahimik sa gitna ng kontrobersya, ngayon ay nagsalita na. At sa bawat salitang binitiwan niya, tila isang matinding dagok ang tumama sa kampo ni Speaker Martin Romalez. Nagsimula ang lahat sa isang talumpati—isang panata kung tawagin ng nagsasalita—sa gitna ng kapulungan ng mga kinatawan, isang lugar na dapat sanay’y tahimik at maayos.
Tumayo si Bogidi. Hindi lamang siya isang pinuno dahil sa kanyang posisyon, kundi siya rin ang nagdala ng mensahe na para sa marami ay matagal nang gustong marinig: isang tunog ng pag-asa sa gitna ng malakas na ingay ng pagdududa. Ang kaniyang mga salita, halatang pinaghandaan, ay naglalayong magbigay-linaw at pag-asa sa publiko sa gitna ng iba’t ibang isyu sa mga ahensya ng gobyerno. Mariin niyang binigyang-diin na tungkulin ng bawat kinatawan na ituwid ang dapat ituwid at pagbutihin ang serbisyo para sa bayan. Ang kanyang boses ay malakas na umalingawngaw sa buong plenaryo, na tila nagpapaalala sa lahat ng sagradong mandato ng pamahalaan: ang makatarungan, bukas, at responsableng pamamahagi ng yaman at oportunidad para sa lahat ng mamamayan. Tiyakin na bawat piso na galing sa buwis ng bawat Pilipino ay ginagamit ng tama at nakakarating sa tunay na nangangailangan.
Sa unang dinig, tila perpekto ang dating ng bawat salita—isang pangako na layuning ibalik ang tiwalang matagal nang nasira. Ngunit sa isipan ng ordinaryong mamamayan, nasanay na sa mga matatamis na salita na madalas ay hindi nasusundan ng aksyon. Isang tanong ang hindi maalis: Ang mga salitang ito ba ay totoong sumasalamin sa katotohanan, o isa lang magandang maskara upang pagtakpan ang magulo at madilim na realidad?
Dahil sa labas ng mga pader ng kongreso, sa totoong buhay, iba ang kwentong naririnig. Ang mga bulungan ay hindi tungkol sa pondong napupunta sa mga mahihirap, kundi tungkol sa mga pribadong jet, mamahaling relo, at marangyang pamumuhay na malayong-malayo sa sinumpaang tungkulin ng simpleng paglilingkod. Habang nagpapatuloy ang kanyang talumpati, lalong lumalaki ang agwat sa pagitan ng sinasabi niya sa entablado at ng nararamdaman ng mga tao sa labas.
Ipinagmalaki ng Speaker na ang Camara ay isang tahanan ng may tunay na malasakit at tapat na paglilingkod. Pero para sa mga kritiko at sa mga taong matagal nang nagmamasid, ang kamara ay itinuturing ng ilan bilang sentro ng makapangyarihang interes at umano’y pabor, kung saan ang mga usapan ay nangyayari hindi sa harap ng camera kundi sa mga saradong kwarto at pribadong kainan. Sa pananaw ng karamihan, ito ang tahanan kung saan ang kapangyarihan ay sinusukat hindi sa serbisyo kundi sa dami ng pera, lawak ng impluwensya, at sa husay na paikutin ang sistema para sa kapakanan ng iilan.
Bawat pangungusap ng Speaker ay isang kalkuladong pagtatangka na burahin ang masamang imaheng ito. Ngunit sa bawat salita niya, para sa mga mapanuri, mas lalo lang itong nagiging kapansin-pansin. Ang kanyang pagganap ay maingat at kontrolado; para sa ilan, nag-iiwan ito ng tanong kung sapat ang damdaming naiparating para sa inaasahan ng publiko. Hindi ito boses ng isang lider na galit na galit sa korapsyon. Sa pananaw ng mga nanonood, ito ay boses ng isang taong maingat na nagbabasa mula sa teleprompter. Ang mga kilos ay pormal, ang mga salita ay pinili, ngunit ang emosyon na hinahanap ng bayan—ang tapang at galit para sa tunay na pagbabago—ay hindi maramdaman.
Mariing binitiwan niya: “Our duty is not to protect each other. Our duty is to protect the Filipino people.” Parang nananawagan ito ng pagkakaisa. Ngunit sa isip ng mga nakikinig, pabalik-balik ang tanong: Totoo bang iisa lang ang hangarin, o sa loob ng sistemang ito, ang kapakanan ng iilan at ng kanilang kasamahan ang palaging inuuna, habang ang kapakanan ng taumbayan ay ginagamit lamang na dahilan sa mas malaking laro ng kapangyarihan?
Ang pagpasa ng pambansang budget ay ipinresenta bilang malaking tagumpay, isang prosesong ginawa sa liwanag at transparency. Totoo, naging bukas ang deliberasyon sa publiko. Ngunit ang pagiging bukas ba nito ay nangangahulugan ng tunay na malayang diskusyon? Isang proseso na sinasabing may malakas na impluwensya mula sa Malakanyang, kung saan ang mga boses na kumokontra at ang mga kongresistang may sariling amendments ay napipilitang manahimik dahil sa lakas ng supermajority. Ang budget sa huli ay hindi lamang listahan ng pera; ito ay dokumentong pulitikal—patunay kung sino ang tunay na nagpapatakbo at kung kaninong interes ang pinoprotektahan.
Sa pagtatapos ng kanyang talumpati, nagpasalamat siya hindi lamang sa mga kaalyado kundi pati na rin sa mga kritiko, na nagbigay sa kanila ng pagkakataong ituwid ang mga pagkukulang. Sa likod ng mga salita, malinaw ang mensahe sa mga sanay na sa pulitika: Ang takbo ng gobyerno ay susunod sa itinakdang proseso at plano. Ang mga boses sa labas ay pakikinggan, pero hindi nangangahulugan na susundin ang lahat.
Habang pinapalakpakan ang talumpati sa kongreso, ibang tunog ang maririnig sa ibang bahagi ng gobyerno—tunog ng pag-aalinlangan at kawalan ng kasiguruhan. Dito lumilitaw ang malaking iskandalo ng mga proyektong flood control. Sa kabila ng imbestigasyon, ang mga opisyal ay nagbibigay ng mga sagot na hindi malinaw, na nag-iiwan ng tanong sa publiko kung sino ang mga posibleng kasuhan sa bilyon-bilyong pisong anomalya. Ang mga sagot ay parang hangin—walang direksyon, na nagdudulot ng kawalang-kredibilidad sa proseso.
Isang malaking problema ang lumilitaw: ang imbestigasyon, na dapat ay bukas sa publiko para makuha ang tiwala at tulong ng mamamayan, ay isinasagawa sa likod ng saradong pinto. Ang resulta, kulang sa ebidensya. Ngunit paano makakakuha ng ebidensya kung ang publiko, na maaaring may hawak ng mahahalagang impormasyon, ay hindi binibigyan ng pagkakataong masundan ang proseso? Ang ordinaryong tao, na nakakita sa paglilipat ng pera o narinig ang mga kuwento, ay hindi makapagbibigay ng pahayag kung hindi niya alam ang buong katotohanan.
Ang hiling ng mga kritiko ay simple: Ipatawag ang mga pangalang sangkot, kasama ang mga makapangyarihang kongresista, at hayaang magpaliwanag sa harap ng bayan. Ngunit ang mungkahi ay tila ibinulong lamang sa hangin. Isang paalala na ang daan patungo sa katotohanan at katarungan ay mahirap tahakin, lalo na kung ang mga kailangang imbestigahan ay may hawak mismo ng kapangyarihan. Ang katahimikan ng imbestigasyon ay nagiging isang malakas na ingay na nag-iiwan ng tanong: May tinatago ba, o may pinoprotektahan?
Habang abala ang kongreso sa sarili nitong interes at ang imbestigasyon ay tila naliligaw sa gubat ng komite at hearing, ang mata ng bayan ay nakatuon sa Malakanyang. Dito, isang bagong karakter ang lumitaw sa administrasyon, at bawat salita niya ay eksakto at kontrolado, na hindi pwedeng magkamali. Nang tanungin tungkol sa desisyon ng International Criminal Court na ituloy ang imbestigasyon kay dating Pangulong Duterte, maingat na inilahad ng Palasyo ang distansya sa kaso: ang pamahalaang Marcos Jr ay hindi kabilang. Isang simpleng linya na sa mundo ng pulitika ay parang guhit na naghahati sa kahapon at ngayon.
Ngunit hindi nagtatapos dito ang tensyon. Pumutok ang pahayag ng mga kaalyado ni dating Pangulong Duterte, kabilang si Congressman Pulong Duterte, na nagdulot ng matinding diskusyon sa publiko. Ang Palasyo, sa kabilang banda, ay pumosisyon bilang tagapagtanggol ng kaayusan at rule of law, na nagpapakita ng kahalagahan ng batas sa pagharap sa anumang banta. Ngunit sa likod ng diplomatikong ngiti, lumalakas ang senyales ng lamat sa pagitan ng mga dating magkaalyado—isang tahimik ngunit matinding tunggalian ng impluwensya.
At doon lumutang ang huling eksena sa chessboard ng pulitika: ang mga ghost farm-to-market roads sa Davao Occidental. Halos sabay nito, unti-unting nanahimik ang kontrobersya sa flood control scandal sa Luzon. Malinaw sa mga sanay sa pulitika na may gustong ilihis, may gustong takpan. Sa harap ng camera, maayos ang lahat, ngunit sa likod nito, ang bawat galaw ay para sa kaligtasan ng iilan, hindi sa katotohanan.
Sa pagtatapos ng lahat, ang naiwan ay larawan ng magkakasalungat na bagay: isang gobyernong nagsisikap ipakita ang pagkakaisa kahit may mga pagsubok sa loob; isang lider na nangangako ng tapat na serbisyo habang patuloy lumalabas ang alegasyon ng korapsyon; at isang sistema ng hustisya na tila mas mabilis kumilos upang ilihis ang isyu kaysa panagutin ang may kasalanan. Ang mga tanong ay nananatiling nakasabit: Sino ang tunay na nagsasabi ng totoo sa likod ng mga magagandang talumpati? Saan hahantong ang banggaan ng malalaking pwersa sa pulitika? At ang pinakamahalaga—nasaan ang hustisya para sa bayang pagod na sa palabas at uhaw sa totoong pagbabago?
Sa huli, ang sagot, tulad ng katotohanan sa ating bansa, ay nananatiling mahirap hanapin. Ang mga salitang binibigkas sa harap ng madla ay maaaring magbigay-aliw, ngunit ang tunay na pagbabago ay nasusukat sa aksyon, sa pagiging tapat, at sa pananagutan—hindi sa mga pangako lamang.