“Hindi lahat ng kamag-anak ay kakampi. May ilan na kapag nakita kang umaangat, gagawin ang lahat para hilahin ka pabalik sa kung saan ka nila gustong manatili.”
Sa maraming pamilyang Pilipino, paulit-ulit ang kwento ng isang taong pilit umaahon sa buhay habang hinihila pababa ng mismong mga taong kadugo niya. Ang pangmamaliit, paninira, at panghuhusga ay kadalasang hindi nanggagaling sa estranghero—kundi sa sariling dugo at laman. Sa ganitong realidad nagsimula ang kwento ni Yunis Lana, isang dalagang lumaki sa gilid ng lansangan at natutong kumapit sa pag-asa kahit ang sariling pamilya ang unang sumuko sa kanya.
Lumaki si Yunis sa P. Ocampo, Caloocan, sa isang makitid na eskinita kung saan dikit-dikit ang barong-barong. Wala silang sariling bahay. Nakikitira lamang sila sa isang inuupahang silid na may butas ang bubong at sahig na halos bumigay sa bawat hakbang. Ang ama niyang si Joel Lanuza ay isang construction helper na pa-extra-extra lamang, habang ang ina niyang si Mercy ay naglalabada para may maipanglaman sa sikmura.
Bata pa lang si Yunis ay alam na niyang hindi pantay ang laban ng buhay. May mga gabing natutulog siyang kumakalam ang tiyan at may mga araw na sa kapitbahay sila umaasa ng tirang kanin. Nang mag-high school siya, lalong bumigat ang gastusin. Madalas siyang pumasok nang walang baon, hanggang sa dumating ang puntong sinabi ng kanyang mga magulang na hanggang doon na lang ang kaya nilang ibigay.
Ngunit imbes na sumuko, pumili si Yunis ng ibang landas.
Noong 2012, nagsimula siyang maghanap ng kahit anong trabaho. Naging crew siya sa isang fast food sa Monumento, panggabi ang pasok mula alas-siyete ng gabi hanggang madaling-araw. Sa umaga, habang ang iba ay papasok sa eskwela, siya naman ay naglalako ng kakanin, ukay-ukay, load—anumang pwedeng pagkakitaan. Sa gitna ng pagod, pinilit niyang mag-aral sa isang paaralang may flexible schedule.
Noong 2014, nag-enroll siya sa kursong Mass Communication, kasabay ng trabaho. Umaga—sideline. Hapon—klase. Gabi—trabaho. Kaunting tulog, walang luho, puro tiis.
Sa mata ng ilan, lalo na ng ilang kamag-anak, kalokohan ang ginagawa niya. Sa tuwing may handaan, ginagawang biro ang kanyang pagpupursige. “Ambisyosa,” “makapal ang mukha,” “nagpapasosyal kahit walang pera”—iyan ang mga salitang paulit-ulit niyang naririnig. Ngunit sa halip na sumuko, ginawa niyang gasolina ang bawat pangungutya.
Noong 2018, tahimik ngunit matagumpay siyang nakapagtapos. Walang engrandeng selebrasyon. Iilan lamang ang dumalo. Walang papuri mula sa mga kamag-anak na dating maraming opinyon sa kanyang buhay.
Pagkatapos, sinubukan niya ang real estate sales. Akala niya iyon na ang daan palabas ng kahirapan. Ngunit ilang buwan siyang halos walang benta. Lalong dumami ang pangmamaliit. May nagsabing sana raw ay nagtrabaho na lang siya sa pabrika.
Hanggang sa isang gabi, napadpad siya sa mundo ng online work. Dito niya natuklasan ang pagiging virtual assistant. Nag-aral siya sa murang online course, nagbasa ng libreng resources, at nag-invest sa laptop at internet. Ilang buwan siyang tinanggihan—ngunit hindi tumigil.
Noong 2019, natanggap niya ang unang kliyente mula Amerika. Mula roon, sunod-sunod ang oportunidad. Lumaki ang kita, lumawak ang responsibilidad, at unti-unting nagbago ang buhay niya.
Nakabili siya ng second-hand na sasakyan. Napaayos ang bahay. Nabigyan ng maayos na kama ang mga magulang. Sa panlabas, tila bigla ang lahat—ngunit para kay Yunis, iyon ay bunga ng taon ng sakripisyo.
Kasabay ng pag-angat ng buhay niya ang muling paglapit ng mga kamag-anak. Isa rito ang tiyahin niyang si Patricia Lanuza, kilala sa pagiging prangka at mahilig manira. Noong naghihirap pa si Yunis, bihira itong magpakita. Ngunit nang umangat ang buhay ng dalaga, naging madalas ang pagpaparamdam.
Noong Setyembre 2021, humingi si Patricia ng ₱20,000 para sa debut ng anak niya. Maayos na tumanggi si Yunis at ipinaliwanag na may sinusunod siyang financial plan. Hindi niya inaasahan ang biglang pagbabago ng tono ng tiyahin—mula sa matamis na ngiti, naging malamig na pangungutya.
Ilang araw matapos iyon, kumalat ang isang post sa social media. Isang patama tungkol sa “pamangking yumabang dahil nagkapera.” Sa comment section, may mga implikasyong marumi ang trabaho ni Yunis online. Unti-unting kumalat ang tsismis sa barangay—hanggang sa may magbulong sa kanyang ina na baka may ginagawang kahalayan ang anak nito.
Hindi na ito simpleng tsismis. Ito ay paninirang-puri.
Nagpunta si Yunis sa barangay, ngunit imbes na tulungan, siya pa ang sinabihang magpakumbaba. Doon niya napagtanto: kung mananahimik siya, tuluyan siyang dudurugin.
Kaya lumapit siya sa abogado. Inipon ang mga screenshot, post, at komento. Noong Oktubre 2022, isinampa ang kaso ng cyber libel at oral defamation laban kay Patricia at sa mga pinsang nakisawsaw.
Dumating ang subpoena. Gulat na gulat ang tiyahin. Nang dumating ang araw ng hatol, napatunayang guilty si Patricia. Hinatulan siya ng pagkakakulong at pinagbabayad ng moral damages.
Marami ang nagsabing masyadong malupit si Yunis. Ngunit malinaw sa kanya ang isang bagay: hindi siya ang unang nanira—siya lamang ang unang tumayo para ipagtanggol ang sarili.
Noong 2023, nakabili siya ng sariling condo. Malayo sa inggit, tsismis, at paninira.
At doon niya lubos na naunawaan ang pinakamahalagang aral ng kanyang buhay:
Ang dangal ay hindi minamana—ipinaglalaban ito. At hindi lahat ng kadugo ay pamilya.
