Isang nakakagulat na ulat ang muling gumulantang sa publiko, mga sangkay. Ayon sa mga reporter, isang ghost town ang nadiskubre sa Zamboanga City — isang malaking housing project na sinimulan pa noong panahon ni dating Pangulong Rodrigo Duterte, ngunit ngayo’y nakatiwangwang, tila iniwan ng panahon. Ang proyektong ito, na dapat sana’y nagsilbing tahanan ng daan-daang pamilyang Pilipino, ay ngayo’y mistulang sementeryo ng mga pangako.
Sa unang tingin, akala mo ay isang tahimik na subdivision. Ngunit pag nilapitan mo, ang katahimikan ay nakakabingi. Wala ni isang residente. Ang mga bahay, karamihan walang bubong, walang bintana, walang pinto. Ang iba naman, halos matabunan na ng mga damo at nakatiwangwang ang istruktura — isang nakakalungkot na tanawin ng kapabayaan.
Ayon sa ulat ng ABS-CBN at iba pang news outlets, ang proyekto ay bahagi ng Government Employees Housing Program na pinondohan ng ₱100 milyon noong 2020. Dapat sana’y natapos ito bago bumaba si Duterte sa puwesto, ngunit makalipas ang limang taon, mahigit 100 units pa lang ang natatapos mula sa planong 413. Sa mga iyon, 50 bahay lang ang may nakatira. Ang natitira — walang laman, walang buhay, at walang direksyon.
“Hindi lang po ito tungkol sa kalsada o flood control. Pati mga pabahay, mga sangkay — hindi tinapos,” wika ng isang lokal na residente sa panayam. “Parang sementeryo dito. Wala kang makikitang tao, puro sirang bahay at mga damong tumubo.”
Nakakagalit isipin na ang proyektong ito, na pinondohan ng daang milyong piso mula sa buwis ng taumbayan, ay nauwi sa wala. Sinasabing matapos ang 2020, hindi na muling naglaan ng pondo ang national government para tapusin ang proyekto. Dahil dito, napilitan ang kontraktor na mag-abono mula sa sariling bulsa upang maituloy kahit bahagi lamang ng construction. Ngunit ayon sa contractor, kulang na kulang pa rin ang pondo upang maabot ang target na mahigit apat na raang bahay.
Ayon sa National Housing Authority (NHA), plano sana nilang isali ang Pag-IBIG Fund bilang financial arm upang pondohan ang pagtatapos ng mga natitirang units. Ngunit tila hindi rin ito natuloy dahil kulang ang pondo at mahirap kumbinsihin ang mga beneficiary na pumasok sa loan agreement.
Sa ulat ng Commission on Audit (COA) noong 2023, binanggit na hindi natupad ng NHA ang layunin nitong punan ang housing needs ng 50% ng mga homeless low-income families sa pagtatapos ng 2019. Sa halip, 81% lang ng target housing units ang natayo, at mababa pa rin ang collection efficiency rate ng ahensya. Ibig sabihin, kahit ang mga natapos na proyekto ay hindi rin ganap na napapakinabangan.
“Ang masakit dito,” ani ng isang vlogger na tumalakay sa isyu, “may pondo naman, pero saan napunta? Kung totoong pinondohan noong 2020, bakit walang resulta? May nangyaring anomalya ba? May nakinabang ba sa pera ng taumbayan?”
Marami ang nagtuturo ng sisi sa mga kontraktor at opisyal na nagpatakbo ng proyekto noong panahon ni Duterte. Ngunit may ilan din ang nagsasabing dapat ay sinalo agad ito ng kasalukuyang administrasyon ni Pangulong Ferdinand “Bongbong” Marcos Jr. upang matulungan ang mga benepisyaryo na hanggang ngayon ay umaasa pa ring magkakaroon ng sariling bahay.
“Si BBM na naman ang sasaluhin nito,” sabi ng vlogger. “Paano na ‘yung mga proyekto na naiwan? Kailangan pang ayusin ulit mula umpisa.”
Ayon sa mga nakatira na sa natapos na ilang unit, may mga problema rin sa kalidad ng mga bahay. “May tagas sa banyo, may sira sa bubong. Sana maayos pa,” wika ng isang residente. Bukod pa rito, problema rin ang suplay ng tubig at kuryente sa lugar dahil hindi pa kumpleto ang mga koneksyon.
“Ang tubig namin, sir, hindi pa man naka-connect. Minsan may tubig, madalas wala. Ang hirap,” dagdag pa ng isa.
Ang proyektong dapat sana’y sagot sa pangarap ng maraming Pilipino ay ngayon naging simbolo ng kapabayaan. Sa halip na magbigay ng pag-asa, nagdulot ito ng pangamba at pagkadismaya.
Habang patuloy na lumalalim ang imbestigasyon, nananatiling tanong ng bayan: Saan napunta ang ₱100 milyon? Bakit naiwan sa alikabok ang mga bahay na ito? Sino ang dapat managot?
Ang mga proyektong pabahay ay dapat nagsisilbing sandigan ng mga mamamayan — patunay na ang gobyerno ay may malasakit sa mga walang sariling tahanan. Ngunit sa kaso ng Zamboanga ghost town, tila kabaligtaran ang nangyari.
Kaya mga sangkay, isipin natin ito: Kung may mga ganitong proyekto pa na nakatiwangwang sa iba’t ibang parte ng bansa, ilang milyon pa kaya ang nasayang? Ilan pa kaya ang nangangarap ng bahay ngunit nananatiling walang tirahan dahil sa kapabayaan ng mga nasa kapangyarihan?
Isang paalala ito na ang transparency at accountability sa paggamit ng pondo ng bayan ay hindi dapat nakakalimutan. Hindi pwedeng “bahala na.” Dahil sa bawat haliging hindi tinapos, may pamilyang walang masilungan. Sa bawat pader na hindi natayo, may pangarap na hindi natupad.
Kaya nga sabi ng mga netizens: “Ghost town man ngayon, pero sana muling mabuhay ‘yan — hindi bilang monumento ng kabiguan, kundi bilang patunay na kaya pa ring ayusin ng gobyerno ang sarili nitong pagkukulang.”
Isang bayan na marunong maningil ng katotohanan, ‘yan ang bayan na tunay na umaangat.