Habang papalapit ang Pasko, karaniwan nang abala ang maraming Pilipino sa paghahanda para sa pamilya—handa sa mesa, regalo para sa mga bata, at ang walang katapusang problema sa gastusin. Ngunit sa gitna ng inaasahang masayang panahon, isang mabigat na balita ang unti-unting umaagaw ng pansin ng publiko. Isa itong eskandalong matagal nang ibinubulong sa mga komunidad na taon-taong binabaha: ang umano’y malawakang katiwalian sa mga flood control projects ng bansa.

Sa bawat malakas na ulan, paulit-ulit na tanong ang bumabagabag sa isipan ng mamamayan: “Nasaan napunta ang bilyon-bilyong pondo?” Bakit tila walang nagbabago kahit paulit-ulit na pinopondohan ang mga proyekto laban sa baha? Ngayon, lumalabas ang mga ulat na posibleng may mga makulong bago pa man matapos ang taon—isang pahayag na lalong nagpainit sa diskurso.

Ayon sa pamunuan ng Department of Public Works and Highways (DPWH), hindi na ito simpleng reklamo lamang ng publiko. Dumaan na raw sa masusing pagsusuri at imbestigasyon ang mga alegasyon. Sa mga dokumentong isinumite, lumilitaw na 87 indibidwal ang inirerekomendang sampahan ng kaso. Kabilang sa posibleng mga kaso ang graft, malversation, plunder, at bribery—mga krimeng hindi lamang tumutukoy sa maling proseso kundi sa tahasang paglustay ng pera ng bayan.

Mas lalo pang naging mabigat ang isyu dahil sa mga pangalang nadadawit. Ayon sa mga ulat, kabilang sa listahan ang mga dating matataas na opisyal ng gobyerno, mga dating mambabatas, at maging ilang kasalukuyang nakaupo sa puwesto. May binabanggit na mga dating lider ng Kongreso, isang dating senador, at ilang party-list at district representatives na umano’y may koneksyon sa mga proyektong ito. Para sa ilan, nakakagulat ang mga pangalang lumulutang; ngunit para sa mga komunidad na matagal nang nagrereklamo, pakiramdam nila ay matagal na itong dapat nangyari.

Hindi rin ligtas sa imbestigasyon ang ilang dating opisyal ng DPWH. May mga dating kalihim at undersecretary na sinasabing may kinalaman sa pag-apruba at pagpapatupad ng mga proyektong ngayon ay sinusuri. Isa rin sa mga madalas banggitin sa mga ulat ang isang babaeng tinatawag ng ilan bilang “flood control queen,” na ayon sa mga imbestigador ay nasa kustodiya na ng National Bureau of Investigation (NBI). Ayon sa kanila, may mga senyales na hindi lang iisang proyekto ang may problema, kundi maraming proyekto na may parehong pattern ng iregularidad.

Bukod sa mga opisyal ng gobyerno, nadawit din ang ilang pribadong indibidwal at contractor. May mga grupong binabanggit sa mga ulat na sinasabing may malaking papel sa paggalaw ng pondo at sa pagpili kung aling proyekto ang uunahin. Para sa karaniwang Pilipino, masakit pakinggan ang ganitong mga detalye. Habang may mga pamilyang napipilitang lumikas tuwing baha at may mga nawawalan ng kabuhayan at ari-arian, may mga taong pinaghihinalaang kumikita mismo mula sa problemang ito.

Ayon sa kasalukuyang kalihim ng DPWH, naisumite na ang lahat ng rekomendasyon at ebidensya sa Office of the Ombudsman. Kasama sa paghahain ng mga kaso ang Independent Commission for Infrastructure (ICI) at ang Department of Justice (DOJ). Sa ngayon, nasa kamay na ng Ombudsman ang desisyon kung sino ang pormal na kakasuhan at kung sino ang haharap sa korte. Sinabi rin ng kalihim na handa ang ahensya na magbigay ng karagdagang dokumento at testigo kung kinakailangan.

Sa gitna ng mga naglalabasang detalye, iginiit ng pamunuan ng DPWH na hindi matatapos sa ingay lamang ang isyung ito. Ayon sa kalihim, hindi raw maliliit na pangalan ang isinama sa mga rekomendasyon. Ang mga indibidwal na ito ay may mabibigat na posisyon at may direktang kinalaman sa mga desisyong naglabas ng malalaking pondo para sa flood control projects. Kaya naman, mahalaga raw na matibay at maayos ang bawat hakbang ng imbestigasyon.

Paulit-ulit ding binigyang-diin ng Malacañang at ng Ombudsman na hindi maaaring madaliin ang pagsasampa ng kaso kung kulang ang ebidensya. Mas mabuti raw ang mabagal ngunit siguradong proseso kaysa sa mabilis na hakbang na babagsak lamang sa korte. Dahil dito, patuloy ang pangangalap ng karagdagang ebidensya sa tulong ng DPWH, ICI, DOJ, at NBI.

Sa kasalukuyan, may mga kongkretong resulta na raw ang imbestigasyon. Ayon sa Ombudsman, siyam na personalidad na ang nasa kustodiya ng mga awtoridad, habang dalawampu na ang humaharap sa mga kaso sa korte. May pito pa umanong indibidwal na patuloy na hinahanap. Posible pa raw na madagdagan ang mga kasong isasampa bago mag-Pasko—isang pahayag na lalong nagpataas ng tensyon.

Bukod sa mga kasong kriminal, may malawak ding internal cleansing sa loob ng DPWH. Halos 60 opisyal at empleyado na raw ang tinanggal, sinuspende, o may kinakaharap na administrative case. Para sa pamunuan ng ahensya, mahalagang ipakita na seryoso ang gobyerno sa paglilinis ng sistema at hindi lamang sa pagpapakulong ng ilang indibidwal.

Hindi rin parusa lamang ang habol ng gobyerno. Ayon sa mga imbestigador, layunin ding mabawi ang pera ng bayan. Tinatayang bilyon-bilyong piso na ang halaga ng mga na-freeze na assets, kabilang ang libo-libong bank account, daan-daang insurance policy, air assets, sasakyan, real properties, at maging e-wallet at securities accounts. Para sa mga awtoridad, malinaw ang mensahe: “Hindi sapat ang kulong kung mananatili ang nakaw na yaman.”

Kasabay nito, inanunsyo rin ng DPWH ang isang malawakang reporma sa loob ng ahensya. Mahigit 2,000 bagong posisyon para sa mga accountant at engineer ang bubuksan simula 2026, na target punuin ng mga bagong graduate mula sa iba’t ibang unibersidad. Layunin nitong baguhin ang kultura sa loob ng ahensya at putulin ang lumang sistemang pinagmumulan umano ng katiwalian.

Sa kabilang banda, may mga kampong tumutol at naglabas ng pahayag. Iginiit ng panig ni dating House Speaker Martin Romualdez na ang mga rekomendasyon ay hindi katumbas ng pagkakasala. Maging ang ICI ay nilinaw na referral lamang ang kanilang isinumite at hindi isang desisyon o hatol.

Sa puntong ito, malinaw na patuloy ang banggaan ng depensa at imbestigasyon. Ngunit para sa mga Pilipinong taon-taong binabaha, iisa ang tanong na nananatili: mararamdaman na ba sa totoong buhay ang pagbabago, o mauulit na naman ang parehong problema sa susunod na malakas na ulan?

Ang sagot ay hindi lamang nasa korte—nasa pagpapatupad, pananagutan, at tunay na reporma. At habang papalapit ang Pasko, ang tanong ng bayan ay mas tumitindi: may mananagot ba bago magtapos ang taon, o lulubog na naman ang isyung ito sa baha ng limot?