Sa loob ng plenaryo ng House of Representatives, muling nagkaroon ng serye ng pagtatanong at pagtatalo ang mga lehislador hinggil sa matagal nang isyu ng paglalaan at paggamit ng pondo ng bayan, partikular sa unprogrammed appropriations at sa budget ng Office of the President (OP) at Office of the Vice President (OVP). Ang diskusyon ay nagbigay-liwanag kung paano sinusuri ng Kongreso ang bawat piso at ang kahalagahan ng accountability at transparency sa pamahalaan.

Mga Pahayag at Panawagan ng mga Lehislador

Nagsimula ang araw sa pagtatanong ni Congressman Isidro Ungab, na malinaw na iginiit ang pangangailangan ng itemized list para sa bawat pisong inilalabas. Binigyang-diin niya na ang bilyon-bilyong pondo na inilaan para sa imprastraktura at flood control projects ay dapat may malinaw na destinasyon at hindi dapat napupunta sa maling paggamit.

“Dapat malinaw ang linya. Dapat may itemized list ang bawat pisong inilalabas at hindi dapat may loyo na nagiging dahilan para mawala sa tamang gamit ang pondo,” wika ni Ungab.

Sumunod si Congresswoman Bernadette Herrera, na nagbigay-diin sa delayed releases at kakulangan ng breakdown sa mga inilabas na pondo. Iminungkahi niya ang paggamit ng digital dashboard upang maging publiko at real-time ang pag-uulat ng pondo: saan napupunta, status ng proyekto, at sino ang responsable sa implementasyon. Para kay Herrera, hindi sapat ang mga pahayag sa mikropono; kailangan ng konkretong hakbang, open data, at maagap na audit mechanism upang maiwasan ang pag-abuso.

Samantala, si Congressman Paulo Henry Marcoleta ay nagpunta sa mas matalim na usapin, kabilang ang paulit-ulit na mga proyekto at posibilidad ng overpricing. Iminungkahi niya na ang ilang pondo para sa international gatherings ay maaaring i-repurpose para sa edukasyon, silid-aralan, at irigasyon, na direktang makikinabang sa mamamayan.

Mainit na Debate at Dibisyon sa Plenaryo

Nagkaroon ng dibisyon at tensyon sa plenaryo habang tinatalakay ang mga amendments. Ang ilan sa mga panukala ay itinanggi ng komite at may ilan namang bumatikos sa kakulangan ng transparency sa paraan ng paglalatag ng amendments. Ramdam ang frustrasyon ng publiko sa tono ng talakayan, na hindi na lamang teknikal kundi representasyon ng matagal na hinaing ng mamamayan.

Bilang pangwakas ng kanyang pahayag, muling binigyang-diin ni Ungab:

“Let us restore the image of this Congress and restore honesty in public service.”

Ang pahayag na ito ay nagdulot ng katahimikan sa bulwagan at nagsilbing paalala sa bawat lehislador na ang kanilang mga desisyon ay nakikita ng publiko. Sa labas ng plenaryo, ang diskusyon ay sinubaybayan ng social media, vloggers, at radyo, na nagmistulang pampublikong pagsisiyasat.

Pagbabawas ng Budget ng Office of the President at Vice President

Sa gitna ng deliberasyon, iniharap ang proposed amendment sa budget ng OP mula ₱889.24 milyon noong 2025 patungo sa ₱733.2 milyon sa 2026, na layuning magturo ng disiplina at hindi sirain ang opisina. Ipinaliwanag na ang pagbabawas ay hindi makakaapekto sa personal services ng OVP dahil sinusunod ang Salary Standardization Law, at sapat pa rin ang natitirang pondo para sa tungkulin ng opisina.

Nagkaroon ng pagtutol at debate hinggil sa sobrang pagbabawas ng OVP budget, at naganap ang motion to appeal sa ruling ng chair. Matapos ang boto, napanatili ang proposed amendment at naitala ang malinaw na pangako ng Kongreso na siguraduhin ang integridad at tamang paggamit ng pondo.

Unprogrammed Appropriations at Special Provisions

Isa sa mga pinakamainit na isyu ay ang unprogrammed appropriations, partikular ang Special Provision Number 1 at Number 9. Iminungkahi ni Hon. Antonio Tinho na ibalik sa orihinal na wording ang provision, na tumutukoy sa Section 35, Chapter 5, Book 6 ng Executive Order 292. Ang layunin nito ay magsilbing safeguard laban sa abuso, na tinitiyak na ang release ng pondo ay may aprubal ng Presidente.

Ayon sa kanya, ang kasalukuyang wording ay nagiging discretionary fund para sa DBM, na may kapangyarihang i-realign ang halos buong halaga ng unprogrammed appropriations para sa kahit anong layunin, na nagbubukas ng posibilidad ng pag-abuso sa pondo ng bayan.

Ipinaliwanag ng sponsor na ang pagbabago sa wording ay nag-ugat sa jurisprudence, at na ang prevailing document ay dapat special budget request, hindi section 35, kaya’t tinanggihan ng komite ang amendment. Matapos ang vote, nanatili ang rejection at amendment is lost.

Gayunpaman, nanatili ang panawagan ng ilang miyembro na tanggalin ang kapangyarihan ng DBM sa pag-realign ng unprogrammed appropriations upang masiguro na ang Presidente lamang ang may accountability at hindi masyadong malawak ang discretion ng ahensya.

Pangwakas at Pagtutok sa Transparency

Sa pagtatapos ng sesyon, walang dramatikong resolusyon gaya ng aresto o biglaang pagkansela ng proyekto. Subalit ang mga pangako at plano para sa mas mahigpit na koordinasyon, oversight, itemized reporting, at open data access ay malinaw. Ang mga lehislador ay lumabas na may dalang papel at mabigat na pag-iisip, habang ang publiko ay nagmamasid at nananatiling alerto.

Ang pangyayaring ito ay paalala na ang bawat sentimong iniluluhod sa pondo ng bayan ay may dapat na paliwanag at pananagutan. Hindi lamang numero sa papel ang mahalaga kundi kwento sa likod ng bawat proyekto — kwento ng serbisyo, integridad, at pagkilos para sa mamamayan. Ang hamon sa Kongreso at sa buong pamahalaan ay nananatiling malinaw: audit, transparency, at agarang aksyon laban sa anumang katiwalian o kapabayaan.

Sa huli, ang tiwala ng mamamayan ay nakataya, at ang bawat aksyon sa loob ng plenaryo ay isang hakbang tungo sa mas malinis at responsableng pamahalaan para sa kasalukuyan at susunod na henerasyon.